Η εικόνα που παρουσιάζει το παιδί χαρακτηρίζεται από:

• Επίμονη δυσκολία ή ανικανότητα στην ομιλία και απόκριση σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα και συνήθως τα περισσότερα παρατηρούνται στο σχολικό περιβάλλον.
• Ελάχιστη ή ελλιπής βλεμματική επαφή και γενικότερα αλληλεπίδραση με άλλο πρόσωπο.
• Ορισμένα παιδιά μπορεί να χρησιμοποιούν μη λεκτική επικοινωνία για να αποκριθούν ή να απευθύνουν το λόγο δείχνοντας ή γνέφοντας με το κεφάλι τους.
• Άλλα παιδιά μπορεί να μιλάνε ελάχιστα ή να ψιθυρίζουν σε άτομα που εμπιστεύονται ή άλλα παιδιά της ηλικίας τους.
• Σε δραστηριότητες, μπορεί είτε να συμμετέχει μη λεκτικά, είτε να απομονώνεται και να παραμένει ανέκφραστο, απαθές ή να στέκεται παγωμένο απόμερα (π.χ. στην παιδική χαρά) από συστολή και φόβο.
• Η φοβία των παιδιών αυξάνεται σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (σχολείο) όπου απαιτείται η συμμετοχή τους και κρίνεται η απόδοση τους.
• Μπορεί στο σπίτι να παρουσιάζει μια εντελώς διαφορετική εικόνα (να είναι δραστήριο, φλύαρο, αστείο κ.λπ.) από αυτή που παρουσιάζει στο σχολικό πλαίσιο. Η έναρξη των συμπτωμάτων μπορεί να συμβαδίζει με την έναρξη της σχολικής φοίτησης.
• Λόγω της αδυναμίας διαχείρισης των καταστάσεων που προκαλούν άγχος και φοβία στα παιδιά, μπορεί να οδηγηθούν σε μη ηθελημένες συμπεριφορές ( να είναι δειλά, πεισματάρικα, αγενή και χειριστικά).
• Ακόμη μπορεί να συνυπάρχουν και συμπτώματα (όπως νυχτερινή ή μη ενούρηση, τικ, ονυχοφαγία, πιπίλισμα του δαχτύλου, τρέμουλο, ναυτίες, κοιλόπονος κ.α. ).
• Ορισμένα παιδιά μπορούν να μιλήσουν κανονικά στο τηλέφωνο, λόγω της απουσίας της βλεμματικής επαφής πρόσωπο με πρόσωπο. 

Τα παιδιά με Επιλεκτική Αλαλία στην πλειονότητα τους αναπτύσσουν φυσιολογικά τους μηχανισμούς της γλώσσας (δηλαδή την αντίληψη και παραγωγή λόγου και ομιλίας) χωρίς να παρατηρούνται αλλοιώσεις, διαταραχές ή κάποια καθυστέρηση.

Ένα ποσοστό βέβαια περίπου 20 – 30 % μπορεί να παρουσιάσει γλωσσικές δυσκολίες είτε στην αντίληψη, είτε στην έκφραση του λόγου , ενώ μπορεί να παρουσιάσουν μαθησιακές δυσκολίες ή αναπτυξιακές διαταραχές.

Σύμφωνα με το DSM-IV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Ασθενειών του Αμερικανικού Ψυχιατρικού Συλλόγου) τα βασικά χαρακτηριστικά της Επιλεκτικής Αλαλίας είναι:

• Το παιδί αρνείται επίμονα να μιλήσει σε μια ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις συμπεριλαμβανομένου και του σχολείου.

• Η διαταραχή δημιουργεί προβλήματα στην ακαδημαϊκή επίδοση του παιδιού και στις κοινωνικές σχέσεις.

• Η διάρκεια της διαταραχής είναι τουλάχιστον ένας μήνας.

• Η αποτυχία του παιδιού να μιλήσει δεν οφείλεται σε έλλειψη άνεσης με την καθομιλούμενη γλώσσα.

• Η άρνηση ομιλίας δεν οφείλεται σε διαταραχές επικοινωνίας (π.χ. τραυλισμού), σε αυτισμό, σχιζοφρένεια, ή άλλη ψυχωτική διαταραχή.

Για την εκδήλωση της Επιλεκτικής Αλαλίας σημαντικό ρόλο παίζει η γενετική προδιάθεση στην εμφάνιση άγχους, η ιδιοσυγκρασία του ατόμου (υπερβολική συστολή και συνεσταλμένες αντιδράσεις σε ερεθίσματα), το γλωσσικό περιβάλλον αν είναι δίγλωσσο / πολύγλωσσο και ιδιαίτερα αν η έκθεση του παιδιού σε μια άλλη γλώσσα ξένη, γίνει κατά το διάστημα της ανάπτυξης και σχηματισμού των βασικών γλωσσικών δομών (γύρω στα 2 - 4 έτη). Επίσης, ρόλο διαδραματίζει και το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού, αν είναι υπερπροστατευτικό και το βάρος της προσοχής μετατίθεται στο παιδί.

Πως μπορούμε να βοηθήσουμε

Αρχικά συνιστάται παραπομπή για αξιολόγηση σε λογοθεραπευτή και ψυχολόγο όπου αξιολογούνται βασικοί τομείς (όπως το νοητικό επίπεδο, η αντίληψη και η κατανόηση του λόγου κ.α.). Η αξιολόγηση μπορεί να διαρκέσει μεγάλο διάστημα λόγω της ηλικίας και της φύσης της διαταραχής ενώ σημαντικό κομμάτι αποτελεί το ιστορικό και οι πληροφορίες των γονιών για την εικόνα του παιδιού στο σπίτι και σε άλλα περιβάλλοντα. Σημαντική είναι και η απόκλιση άλλων διαταραχών που παρουσιάζουν κοινά συμπτώματα με την Επιλεκτική Αλαλία.

Το παιδί εντάσσεται στο πρόγραμμα θεραπείας όπου δίνεται έμφαση στην ελάττωση τους άγχους, στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της επικοινωνίας, στη χρήση μεθόδων και τακτικών για την αποτελεσματική λεκτική επικοινωνία.

Χρησιμοποιούνται μέθοδοι όπως συμπεριφοριστική θεραπεία, παιγνιοθεραπεία, ψυχοθεραπεία, γνωστική συμπεριφορική θεραπεία κ.α. Καθώς η αλαλία αποτελεί ένα μόνο σύμπτωμα της αγχώδους διαταραχής θα πρέπει να δοθεί έμφαση στους παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωσης της. Εδώ απαιτείται σωστός χειρισμός.

Συγκεκριμένα :

• Δεν καταπιέζουμε το παιδί χρησιμοποιώντας ερωτήσεις ή προσταγές όπως « γιατί δεν μιλάς» , «πέσ’το», «μίλα» κ.ο.κ. και γενικά δεν το πιέζουμε να μιλήσει.

• Ενθαρρύνουμε κάθε έκφραση και χρήση μη λεκτικής επικοινωνίας χρησιμοποιώντας δραστηριότητες που θα προάγουν αυτό το στόχο (ζωγραφική, κατασκευές..).

• Αφήνουμε περιθώριο στο παιδί να αποκριθεί σε μια ερώτηση ή να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα.

• Δεν μιλάμε εκ μέρους του παιδιού σε τρίτα πρόσωπα εκτός και αν το επιτρέψει το ίδιο το παιδί ή μας το ζητήσει.

• Ιδιαίτερα σημαντική είναι η τοποθέτηση του παιδιού σε παρέα συνομηλίκων και η ένταξη του σε ψυχαγωγικά πλαίσια.

• Χρησιμοποιούμε κάρτες, εικόνες, σημειώματα, χειρονομίες για πιο αποτελεσματική επικοινωνία.

• Ενημερώνουμε τους ανθρώπους που σχετίζονται με το παιδί (συγγενείς, εκπαιδευτικούς) για την Επιλεκτική Αλαλία αλλά και το πώς να επικοινωνούν μαζί του.

• Δημιουργούμε δομημένες ρουτίνες για το παιδί (για την καθημερινότητα του) ώστε να αισθάνεται ασφάλεια και το ενημερώνουμε για όποιες αλλαγές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Καλαντζής Κ. (2011). Διαταραχές του λόγου στην παιδική ηλικία. Φωνή, Ομιλία, Ανάγνωση, Γραφή. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση

http://www.selectivemutismfoundation.org