Η πορεία της εξέλιξης της γλωσσικής ανάπτυξης :
Στη μήτρα
Σύμφωνα με έρευνες τα έμβρυα, κατά την κύηση, εξοικειώνονται με τους γλωσσικούς ήχους.
Έτσι, όχι μόνο συντονίζονται με το ρυθμό καρδιάς της μητέρας τους αλλά και με τη φωνή τους και μπορούν να τη διακρίνουν ανάμεσα σε άλλες.
0-3 μηνών
Από τη βρεφική ηλικία, υπάρχει η ικανότητα διάκρισης της χροιάς της φωνής ενός άνδρα και μιας γυναίκας που βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία μέσα στο ίδιο δωμάτιο και φυσικά η διάκριση της φωνής της μητέρας. Είναι σε θέση να διακρίνουν γλωσσικούς ήχους από μη γλωσσικούς. Το βρέφος κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών της ζωής του παράγει μόνο περιορισμένους ήχους.
Το κλάμα είναι η πρώτη φωνητική παραγωγή και ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης ως αντανακλαστικό και στη συνέχεια ποικίλλει σε ένταση, τόνο και διάρκεια ανάλογα με τις ανάγκες και τα συναισθήματά του. Όταν το κλάμα σταματά να αποτελεί φωνητική παραγωγή και αυτό συντελείται σχετικά γρήγορα, περίπου στις 2 εβδομάδες, ξεκινά η παραγωγή άναρθρων φωνών και κραυγών όπως τα γουργουρίσματα ως έκφραση ικανοποίησης και ευεξίας και οι ευχάριστες φωνούλες. Σε κοινωνικές επαφές, εκφράζει με φωνούλες την ευχαρίστηση και τη χαρά του.
4-5 μηνών
Στην ηλικία των τεσσάρων μηνών, το βρέφος παράγει και συνδυάζει ήχους. Το γουργούρισμα γίνεται πιο συστηματικό, χωρίς όμως να έχει κάποιο εννοιολογικό περιεχόμενο. Αρχικά ο αριθμός των γλωσσικών φθόγγων είναι περιορισμένος, σταδιακά όμως διευρύνεται. Στην αρχή χρησιμοποιεί περισσότερα φωνήεντα και προοδευτικά αυξάνει και τον αριθμό των συμφώνων.
Γενικότερα, αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από την επανάληψη μη γλωσσικών ήχων όπως τσιρισμάτων, σβουρισμάτων, συλλαβικών συμφώνων κ.λ.π. Το φωνητικό ρεπερτόριο του βρέφους είναι περιορισμένο , οι φθόγγοι προφέρονται ένρινα και η άρθρωση διαφέρει, καθώς η γλώσσα, ανατομικά, προορίζεται για να καταπίνει και να πιπιλά μόνο.
Στους 4 μήνες περίπου, ο λάρυγγας αρχίζει να κατεβαίνει και τα φωνητικά όργανα τροποποιούνται κατάλληλα για τη μετάβαση του βρέφους στη φάση του βαβίσματος.
6 μηνών
Στο στάδιο αυτό ξεκινά το βάβισμα και διαρκεί έως τον 12ο μήνα. Δηλαδή το βρέφος αρχίζει να παράγει συστηματικά σειρά από φωνούλες και συλλαβές υπό τη μορφή «σύμφωνο - φωνήεν - σύμφωνο - φωνήεν». Το βάβισμα ποικίλλει, το βρέφος μπορεί είτε να επαναλαμβάνει μια συλλαβή π.χ. μπαμπαμπα, είτε μπορεί να συνδυάζει διαφορετικές συλλαβές π.χ. μπαμπαντι. Στη φάση αυτή, είναι πιθανό να δημιουργηθεί η εντύπωση πως το βρέφος φωνάζει τη μαμά ή το μπαμπά του, όμως είναι παραγωγές χωρίς σημασία, καθώς δεν μπορεί ακόμη να εξισώσει τις έννοιες αυτές με τα πρόσωπα των γονιών του. Κατά κύριο λόγο χρησιμοποιεί τα φωνήματα /π/, /μπ/, /μ/, /ν/ .
«Μιλάει» με οικεία πρόσωπα και μιμείται φωνήματα όχι μόνο αμέσως αλλά και ύστερα από ορισμένο χρονικό διάστημα. Μπορεί επίσης να ανταποκριθεί στο όνομα του όταν το καλούν. Χαμογελά πιο συχνά όταν του μιλούν και εντοπίζει ήχους γυρνώντας το κεφάλι του προς την κατεύθυνση του ήχου. Αναγνωρίζει γνώριμες και οικείες φωνές και είναι σε θέση να διακρίνει το φιλικό από τον οργισμένο τόνο φωνής και αντιδρά διαφορετικά στο καθένα. Στη συνέχεια οι μονόλογοι του βρέφους αρχίζουν να αποκτούν νόημα και αρχίζει να κατανοεί περισσότερες φράσεις και εντολές.
7-12 μηνών
Στους 7 μήνες, το βρέφος κατανοεί την έννοια του όχι, τα ψελλίσματα του έχουν τη μορφή λέξεων, αλλά χωρίς νόημα. Το λεξιλόγιο του αποτελείται από 1-3 λέξεις. Μπορεί να ανταποκριθεί στο όνομα του. Στους 8 μήνες, οι ήχοι του βρέφους αν και ασυνάρτητοι αποκτούν μια αίσθηση τονισμού και προσωδίας.
Οι ήχοι πλέον χρησιμοποιούνται συστηματικά με σκοπό την επικοινωνία είτε μιας ενέργειας είτε αντικείμενα είτε καταστάσεις. Ουσιαστικά, η ομιλία του βρέφους αποτελεί μίμηση και επανάληψη κατά το πρότυπο των ενηλίκων και αποκαλείται ηχολαλία. Στην ηλικία των 10-12 μηνών, σχηματίζονται οι πρώτες λεξούλες και αρχίζουν να αποκτούν σημασιολογικό περιεχόμενο. Σε αυτό το στάδιο μία λέξη μπορεί να έχει πολλές έννοιες. Το βρέφος συνδυάζει λέξεις και δημιουργεί μικρές φράσεις.
13-18 μηνών
Στη φάση αυτή το παιδί είναι σε θέση να προφέρει δυο λέξεις μαζί, χωρίς σταθερή σειρά μεταξύ τους και με χρονικό κενό ανάμεσα τους. Το εκφραστικό λεξιλόγιο του εμπλουτίζεται και μπορεί να αποτελείται από 3 – 20 ή και περισσότερες λέξεις.
Επίσης παρατηρούνται διακυμάνσεις ση φωνή, ανάλογα με το τι θέλει να εκφράσει το παιδί ερώτηση, προσταγή, κατάφαση κ.λπ.. Στην περίοδο αυτή, το παιδί συνειδητοποιεί πως η γνωστοποίηση και έκφραση αναγκών και επιθυμιών γίνονται μέσω του λόγου.
19-24 μηνών
Το παιδί αρχίζει να παράγει συστηματικά δύο λέξεις με νόημα και σταδιακά δύναται να παράγει πρόταση συνδυάζοντας ρήμα και ουσιαστικό.
Ο λόγος του είναι τηλεγραφικός, δηλαδή μπορεί να χρησιμοποιήσει 2 -3 λέξεις στην ομιλία του και να σχηματίσει φράσεις όπως «θέλω νερό», «πάμε βόλτα».
Είναι σε θέση να κατανοεί πάνω από 300 λέξεις, απαντά σε ερωτήσεις, κατονομάζει γνωστά αντικείμενα και ο λόγος του είναι καταληπτός και σε άτομα εκτός της οικογένειάς του. Μπορεί να τραγουδήσει απλές μελωδίες.
25-36 μηνών
Σε αυτή την ηλικία το λεξιλόγιο του παιδιού αναπτύσσεται ραγδαία. Πλέον οι προτάσεις που δημιουργεί έχουν τη δομή Υποκείμενο – Ρήμα – Αντικείμενο, χρησιμοποιεί απλούς γραμματικούς κανόνες όπως η κλίση των ρημάτων, ουσιαστικών και επιθέτων. Χρησιμοποιεί όλα τα φωνήματα και φωνήεντα μέσα στις λέξεις, αν και όχι πάντα τα σωστά. Κάποιες φορές ίσως παραλείπει σύμφωνα μέσα στη λέξη ή στο τέλος της ή τα αντικαθιστά με άλλα.
Κατανοεί τη χρήση αντωνυμιών και τις έννοιες «ένας» και «όλοι». Μπορεί να απαντήσει σε απλές ερωτήσεις. Αναγνωρίζει αρκετά μέρη του σώματος και μπορεί να εκφράσει λεκτικά την ανάγκη για τουαλέτα. Δεν χρησιμοποιεί το σωστό τόνο φωνής και μπορεί να μιλά με δυνατή φωνή. Στο στάδιο αυτό αρχίζει να χρησιμοποιεί την άρνηση, για να εκφράσει κάτι που δεν θέλει όπως «όχι κούκλα», «δε θέλω να φάω».
3-5 ετών
Το παιδί πλέον είναι σε θέση να ακολουθεί πιο σύνθετες εντολές, που αποτελούνται από 2 – 3 μέρη.
Μπορεί να ρωτά και να θέτει ερωτήσεις που ξεκινούν με «τι», «που», «ποιος», «γιατί». Χρησιμοποιεί προτάσεις με 5-6 λέξεις, με περισσότερα ρήματα.
Η προφορά του γίνεται πιο καταληπτή, αυξάνει το ρυθμό ομιλίας και αρχίζει να ψιθυρίζει. Χρησιμοποιεί σωστά το «είναι» και «είμαι» και μπορεί να διηγηθεί δύο γεγονότα μαζί με σωστή χρονολογική σειρά. Μετατρέπει από ενικό σε πληθυντικό αριθμό με μεγαλύτερη ευκολία, ενώ μπορεί να χρησιμοποιεί και παρελθοντικούς χρόνους. Μπορεί να προφέρει πολλά σύμφωνα και συμπλέγματα σωστά.
Διηγείται στο σπίτι για το τι έκανε στο σχολείο και μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία με ακρίβεια.
5-6 ετών
Οι προτάσεις πλέον είναι πιο πολύπλοκες και γραμματικά σωστές.
Χρησιμοποιεί ρήματα σε σωστούς χρόνους, εμπλουτίζει τις προτάσεις με επίθετα, αντωνυμίες και συνδέσμους.
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί, πως κάθε παιδί είναι διαφορετικό άρα και ο ρυθμός ανάπτυξης από παιδί σε παιδί διαφέρει.
Τα όρια που τίθενται αποτελούν μια γενικότερη αναφορά, οποιαδήποτε απόκλιση ή διαφορετικότητα δε θα πρέπει να πτοεί και να αποθαρρύνει.