 Οι πρώτες άναρθρες φωνές και το βάβισμα : στους πρώτους μήνες της ζωής του παιδιού η παραγωγή ήχων είναι περιορισμένη, διαφέρει όμως από παιδί σε παιδί. Το γέλιο, το χασμουρητό και το κλάμα αποτελούν τις πρώτες προσπάθειες του παιδιού για επικοινωνία. Στους 5 με 6 μήνες η παραγωγή ήχων αρχίζει να αλλάζει. Σύμφωνα με τους Clark και Clark θεωρείται ότι τα παιδιά, κατά την διάρκεια του βαβίσματος, δοκιμάζουν τα αρθρωτικά τους όργανα.

 Η παραγωγή ιδιόρρυθμων φωνολογικών συνόλων : η φωνολογική παραγωγή του παιδιού στους 8 με 9 μήνες είναι πιο συστηματική και φαίνεται να μοιάζει κάπως με τα φωνήματα της γλώσσας των ενηλίκων. Κατά την περίοδο αυτή, συνήθως μόνο τα άτομα που έρχονται σε συχνή επαφή με τα παιδιά τα καταλαβαίνουν.

 Το ολοφραστικό στάδιο (αρθρωτικά σύνολα μιας λέξης) : γύρω στον πρώτο χρόνο τα παιδιά αρχίζουν να παράγουν τις πρώτες λέξεις. Η πρώτη λέξη του παιδιού χρησιμοποιείται με πολλές έννοιες. Οι λέξεις αυτές είναι συνήθως ουσιαστικά και χρησιμοποιούνται για να εκφράσει το παιδί τις επιθυμίες του, τη διάθεσή του και για να μπορέσει να περιγράψει το περιβάλλον του.
Το μεταβατικό στάδιο, 12 με 18 μηνών, αποτελεί τη σύνδεση του ολοφραστικού σταδίου με την παραγωγή πρότασης των δύο ή περισσοτέρων λέξεων. Μετέπειτα στους 18 με 20 μήνες, ο λόγος του παιδιού χαρακτηρίζεται τηλεγραφικός, καθώς δημιουργεί προτάσεις με ουσιαστικά και ρήματα, χωρίς όμως ιδιαίτερη δομή και σύνταξη. Στα 2 με 3 χρόνια το παιδί παράγει πιο σύνθετες προτάσεις και η θέση των λέξεων στις προτάσεις, έχει λειτουργική σημασία. Συμπληρώνοντας το 3ο έτος, παρατηρούνται προτάσεις τουλάχιστον τριών λέξεων, στο λόγο του παιδιού. Σε αυτή την περίοδο μαθαίνει τους απλούς γραμματικούς κανόνες. Στο τελικό στάδιο, στα 5 με 6 έτη η συντακτική ανάπτυξη σημειώνει ραγδαία πρόοδο.

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα φωνήματα που παράγει το παιδί σύμφωνα με την ηλικία του.

Φωνολογική διαταραχή: τα παιδιά με φωνολογική διαταραχή παρουσιάζουν προβλήματα με την παραγωγή της ομιλίας, το οποίο έχει αντίκτυπο στο λόγο τους. Ουσιαστικά το παιδί διαλέγει λάθος φώνημα για να χρησιμοποιήσει. Αυτή η διαταραχή είναι ανάμεσα στις πιο κοινές μορφές των ειδικών γλωσσικών διαταραχών, ειδικότερα στην προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία (επίσης μπορεί να εμφανιστεί σε παιδιά με γλωσσικές διαταραχές που σχετίζονται με άλλα προβλήματα, όπως γενική αναπτυξιακή καθυστέρηση). Αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι οι φωνολογικές διαταραχές μπορούν να επιλυθούν αυθόρμητα, σε σχέση με άλλους τύπους ειδικών γλωσσικών διαταραχών, υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι τα παιδιά με φωνολογικές διαταραχές έχουν αυξημένο ρίσκο αντιμετώπισης δυσκολιών στην ανάγνωση. Επιπλέον, έρευνες τονίζουν το ρόλο της φωνολογικής ενημερότητας στην ανάπτυξη των αναγνωστικών ικανοτήτων, υποδεικνύοντας ότι τα παιδιά με φωνολογικές διαταραχές μπορεί να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση για να μάθουν να διαβάζουν. (3,4)

Παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένα παραδείγματα φωνολογικών διαταραχών.
Το παιδί αντικαθιστά το φώνημα « σ » με το φώνημα « θ ». Π.χ. / σάκα / - / θάκα /
• Το παιδί αντικαθιστά όλα τα πίσω φωνήματα με μπροστινά φωνήματα.
Π.χ. όλα τα « κ » τα παράγει ως « τ » , / κοίτα / - / τοίτα /
• Το παιδί απλοποιεί ή απαλείφει φωνήματα. Π.χ. / σπίτι / - / πίτι /, / βάζω / - / άζω /
• Το παιδί αντιμεταθέτει ή αντιστρέφει φωνήματα ή συλλαβές σε λέξεις.
Π.χ. / ξάδερφος / - / σκάδερφος/, / πακέτο / - / καπέτο / (www.selle.gr)

Τα αίτια των φωνολογικών διαταραχών δεν είναι σαφή. Είναι πιθανό να υπάρχει γενετική προδιάθεση, διότι μεγάλο ποσοστό των παιδιών παρουσιάζουν παρόμοιες δυσκολίες. Επίσης, κινητικές διαταραχές της ομιλίας, νοητική υστέρηση ή αισθητηριακές βλάβες μπορεί να προκαλέσουν φωνολογικές διαταραχές. Επιπρόσθετα, φωνολογική διαταραχή μπορεί να προκληθεί από λάθος νοητική οργάνωση των φωνημάτων ή από δυσπλασίες του συστήματος της ομιλίας, για παράδειγμα υπερωοσχιστίες. Τέλος, αρκετές έρευνες αναφέρουν ότι οι φωνολογικές διαταραχές συνδέονται πάντα με μερικά άλλα γλωσσικά προβλήματα. (3,5,6)
Οι φωνολογικές και αρθρωτικές διαταραχές αποτελούν το 32% περίπου όλων των διαταραχών επικοινωνίας. Επίσης, περίπου το 10-15% των παιδιών προσχολικής ηλικίας παρουσιάζουν φωνολογικές και αρθρωτικές διαταραχές και περίπου το 6% των παιδιών σχολικής ηλικίας. (7)
Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις των φωνολογικών διαταραχών έχουν τείνει να εστιάσουν στην αντίληψη ή/και στην αρθρωτική παραγωγή. Πιο πρόσφατα, ωστόσο, υπήρξε μια στροφή προς την κατεύθυνση της θεραπευτικής προσέγγισης, η οποία δίνει περισσότερη έμφαση στο φωνολογικό σύστημα του παιδιού και γι’ αυτό σε ανώτερες γνωστικές λειτουργίες. Ο στόχος της θεραπείας είναι η πραγματοποίηση της γνωστικής αναδιοργάνωσης και όχι η επανεκπαίδευση της άρθρωσης. (4)
Αν οι δυσκολίες που παρουσιάζει το παιδί στο λόγο του εμμένουν, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μια αξιολόγηση από έναν λογοθεραπευτή. Ο λογοθεραπευτής θα καταγράψει τις δυσκολίες του παιδιού, που παρουσιάζει στο λόγο του, θα αποκλείσει πιθανόν άλλες διαταραχές που μπορεί να έχουν τα ίδια συμπτώματα με τις φωνολογικές διαταραχές και θα προσδιορίσει την ηλικία της φωνολογικής ανάπτυξης του παιδιού. (www.selle.gr)

Φωνολογική ενημερότητα: είναι η ικανότητα του παιδιού να διακρίνει και να αναλύει την ομιλία στα επιμέρους στοιχεία της, δηλαδή των λέξεων που αποτελούν μία πρόταση, των συλλαβών που αποτελούν μια λέξη και των φωνημάτων που αποτελούν μια συλλαβή. Εκτός από την διάκριση των φωνημάτων μέσα σε μία λέξη, φωνολογική ενημερότητα είναι η αντίληψη των σχέσεων μεταξύ τους (το σύμπλεγμα σπ αποτελείται από δυο φωνήµατα σ και π.), η αντίληψη ομοιοκαταληξίας (μπανάνα / καμπάνα) καθώς επίσης και ο συνειδητός χειρισµός των φωνηµάτων µέσα στη λέξη για τη δημιουργία νέων λέξεων π.χ. αλλαγή της θέσης των φωνηµάτων (Πάργα / Πράγα), αντικατάσταση ενός φωνήµατος µε άλλο (λάδι / χάδι), πρόσθεση η αφαίρεση φωνηµάτων (Πάρος / σπάρος, αλάτι / παλάτι κ.λ.π) Στα περισσότερα παιδιά η φωνολογική ενημερότητα αποκτάται με τη φοίτησή τους στο σχολείο, χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες.
Η σωστά ανεπτυγμένη φωνολογική ενημερότητα είναι ένας απαραίτητος παράγοντας για να μάθει ένα παιδί να γράφει και να διαβάζει. Έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά με δυσκολίες στην ανάγνωση έχουν φτωχή φωνολογική ενημερότητα, ενώ καλύτεροι αναγνώστες έχουν ανεπτυγμένες τις ικανότητες φωνολογικής επεξεργασίας και χειρισμού του λόγου.
Τα παιδιά με δυσλεξία ή μαθησιακές δυσκολίες αδυνατούν να διακρίνουν και να χρησιμοποιήσουν συνειδητά τα φωνήματα στο λόγο τους και στη συνέχεια να βρουν την αντιστοιχία των φωνημάτων με τα γραφήματα, δηλαδή με τα γράμματα. (8,9)
Συμπερασματικά, αντιλαμβανόμαστε τη σημαντική συμβολή της φωνολογικής ανάπτυξης και φωνολογικής ενημερότητας καθώς και της σωστής αντιμετώπισης των φωνολογικών διαταραχών στην εξέλιξη του λόγου των παιδιών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. ΠΗΤΑ ΡΙΑ (1998). Ψυχολογία της γλώσσας, στ έκδοση, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα .
2. Οκαλίδου, Α. (2008). Ομιλία : Ανάπτυξη της ομιλίας και διαταραχή τεμαχιακής δομής. Στο Δ. Νικολόπουλος ( επιστημονική επιμ.) , Γλωσσική Ανάπτυξη και Διαταραχές. Αθήνα : Τόπος
3. Καμπανάρου Μαρία (2007). Διαγνωστικά θέματα λογοθεραπείας, Εκδόσεις ΕΛΛΗΝ, Αθήνα
4. Algridge Michelle (1996). Child Language, Myltilingual Matte Ltd, Austalia.
5. Feit Debbie, Feldman M. Heidi (2007). The Parents Guide to Speech and Language Problems. McGram Hill Professional
6. Νικολόπουλος Δημήτριος (2008). Γλωσσική Ανάπτυξη και Διαταραχές. Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα.
7. BLEILE M. KEN (2004). Manual of Articulation and Phonological Disorders. Infancy through Adulthood. Second Edition. Thomson, Canada.
8. Κωτσοπούλου Α. Σημειώσεις στο μάθημα: Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές.
9. Παντελιάδου, Σ. (2000). Μαθησιακές δυσκολίες και εκπαιδευτική πράξη: Τι και γιατί; Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Πηγές από: www.selle.gr