Η αμβλυωπία αποτελεί συνήθως πρόβλημα ανάπτυξης του εγκεφάλου, ο οποίος δε δέχεται φυσιολογικές εικόνες και δεν αναπτύσσει πλήρη οπτική ικανότητα και όχι ένα οργανικό πρόβλημα του οφθαλμού (αν και οργανικά προβλήματα, όπως ο παιδικός καταρράκτης μπορούν να οδηγήσουν σε αμβλυωπία, η οποία ενδέχεται να παραμείνει ακόμη και μετά τη θεραπεία του προβλήματος). Εάν στα πρώτα χρόνια της ζωής ο εγκέφαλος δε λαμβάνει καθαρές οπτικές εικόνες από το ένα μάτι, ώστε να μάθει να τις αποκρυπτογραφεί, να τις αναλύει και να τις μεταφράζει σε οπτική πληροφορία, τότε δε θα μπορέσει ποτέ να αναπτυχθεί σωστά. Για αυτό το λόγο, αν η αμβλυωπία δε διαγνωστεί σε μικρή παιδική ηλικία, δεν μπορεί να θεραπευτεί.
Τύποι αμβλυωπίας:
Στραβισμική αμβλυωπία : Οφείλεται σε κακή ευθυγράμμιση των ματιών (συνήθως το μάτι που στραβίζει παρουσιάζει την πάθηση), που συμβαίνει πριν από την ηλικία των έξι ετών. Η στραβισμική αμβλυωπία οφείλεται σε συνεχή μονόφθαλμη απώθηση του παρεκκλίνοντος οφθαλμού λόγω των διαταραχών που προκαλεί ο στραβισμός (σύγχυση και διπλωπία). Ο μικρός ασθενής για να αποφύγει τη δυσάρεστη αυτή διαταραχή απωθεί την εικόνα που σχηματίζεται στον παρεκκλίνοντα οφθαλμό με συνέπεια την ελάττωση της οπτικής οξύτητας. Η στραβισμική αμβλυωπία είναι πιο συχνή στην εσωτροπία (παρέκκλιση του οπτικού άξονα προς τα έσω) αλλά εμφανίζεται πιο σπάνια και στην εξωτροπία.
Εξ’ ανοψίας αμβλυωπία: Οφείλεται σε αποστέρηση της οπτικής πληροφορίας με αποτέλεσμα σοβαρή ελάττωση της οπτικής οξύτητας. Είναι δυνατόν να είναι μονόφθαλμη ή διόφθαλμη. Συνήθεις αιτίες είναι:
- η συγγενής βλεφαρόπτωση που καλύπτει τμήμα του κερατοειδούς
- θολερότητες στα διαθλαστικά μέσα (πχ καταρράκτης, συγγενής θόλωση του κερατοειδούς)
- τραυματισμός σε μικρή ηλικία
- η συνεχής κάλυψη του υγιούς οφθαλμού για θεραπευτικούς λόγους.
Διαθλαστική αμβλυωπία : Είναι η αμβλυωπία που αναπτύσσεται εξαιτίας υψηλών διαθλαστικών ανωμαλιών (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός) ή ανισομετρωπίας (διαφορά διάθλασης στους 2 οφθαλμούς συνήθως μεγαλύτερη από 2,5D μεταξύ των δύο οφθαλμών). Λόγω των διαφορετικών διαθλαστικών σφαλμάτων των δύο οφθαλμών δεν είναι δυνατή η ταύτιση των δύο εικόνων με αποτέλεσμα την απώθηση της εικόνας που σχηματίζεται στον οφθαλμό με τη μεγαλύτερη αμετρωπία. Η μορφή αυτή της αμβλυωπίας συναντάται συνήθως σε άτομα με υπερμετρωπία ή αστιγματισμό. Σε άτομα με ετερόπλευρη μυωπία δεν παρατηρείται αμβλυωπία γιατί ο οφθαλμός χρησιμοποιείται για την κοντινή όραση. Ανάλογα πάντα με τα αίτια, η βαρύτητα της αμβλυωπίας ποικίλει από ήπια σε σοβαρή. Τις περισσότερες φορές η διάγνωση της αμβλυωπίας γίνεται σε τυχαία προληπτική οφθαλμολογική εξέταση. Για το λόγο αυτό, οι προληπτικοί οφθαλμολογικοί έλεγχοι στις προσχολικές ηλικίες κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικοί και επιβεβλημένοι.
Αντιμετώπιση της αμβλυωπίας
Η θεραπεία της αμβλυωπίας είναι δύσκολη και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι η ηλικία που εμφανίστηκε, το αισθητηριακό έλλειμμα καθώς και η ηλικία που άρχισε η θεραπεία. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της αμβλυωπίας είναι οι παρακάτω:
- Κάλυψη του υγιούς οφθαλμού : Είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία κατά την παιδική ηλικία, ενώ δεν μπορεί να εφαρμοστεί στους ενήλικες. Όσο νεότερος είναι ο ασθενής τόσο πιο γρήγορη είναι η βελτίωση και τα αποτελέσματα. Η κάλυψη γίνεται με ειδικά αυτοκόλλητα καλύμματα ενώ η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται σε κάθε περίπτωση. Γενικός κανόνας της θεραπείας είναι η κάλυψη του οφθαλμού με την καλύτερη οπτική οξύτητα επί μία εβδομάδα, διακοπή μία ή δύο ημέρες, και επανάληψη. Εάν η αμβλυωπία δεν είναι μεγάλη και η ηλικία του ασθενούς μεταξύ 3 και 7 ετών, δύο ώρες κάλυψης την ημέρα έχουν αποδειχθεί επίσης αποτελεσματικές.Σε μια τέτοια περίπτωση απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συνεχής παρακολούθηση από τον οφθαλμίατρο για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας. Εάν χρειάζεται επέμβαση για την αισθητική διόρθωση του στραβισμού θα πρέπει να συνεχίσουμε τη θεραπεία κάλυψης μερικού χρόνου, ώστε να αποφευχθεί η υποτροπή αμβλυωπίας.
- Ατροπινισμός (penalization) : Αποτελεί μια εναλλακτική μέθοδο κατά την οποία χρησιμοποιείται ατροπίνη (κολλύριο) για τη θόλωση της όρασης στον «καλό» οφθαλμό, ώστε το παιδί να αναγκαστεί να χρησιμοποιεί το πιο αδύναμο μάτι. Ενδείκνυται για ήπιες μορφές αμβλυωπίας σε συνδυασμό με υπερμετρωπία ή όταν το παιδί δεν συνεργάζεται. Για ήπια έως μέτρια αμβλυωπία, μελέτες έχουν δείξει οτι η μέθοδος της κάλυψης και ο ατροπινισμός παρουσιάζουν τα ίδια αποτελέσματα. Ο οφθαλμίατρός σας θα υποδείξει ποιά είναι η καλύτερη μέθοδος για το παιδί σας.
- Χρήση θολού γυαλιού: Σε ήπιες περιπτώσεις αμβλυωπίας ο φακός των γυαλιών του «καλού» οφθαλμού καλύπτεται με αδιαφανές υλικό. Συνήθως το παιδί δεν προσπαθεί να κοιτάζει πάνω από τα γυαλιά, λόγω ικανοποιητικής οπτικής οξύτητας του παρεκκλίνοντος οφθαλμού.
Χειρουργική επέμβαση για τη θεραπεία της αμβλυωπίας
Η χειρουργική επέμβαση στους μύες των ματιών είναι μια θεραπεία για το στραβισμό, και μπορεί να διορθώσει την απόκλιση, αλλά δεν μπορεί να θεραπεύσει την αμβλυωπία.
Η χειρουργική επέμβαση μπορεί να βοηθήσει μόνο όταν τα μάτια εργάζονται σαν ομάδα. Τα παιδιά με αμβλυωπία που στραβίζουν χρειάζονται στενή παρακολούθηση και θεραπεία για την αμβλυωπία, η οποία γίνεται συνήθως πριν από την χειρουργική επέμβαση του στραβισμού.
Εξαίρεση αποτελούν τα παιδιά που παρουσιάζουν καταρράκτη και χρειάζονται χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του θολού φακού. Μετά την επέμβαση, το παιδί χρειάζεται συνήθως διόρθωση της όρασης με γυαλιά ή φακούς επαφής και κάλυψη.
Διάρκεια θεραπείας
Παρά την βελτίωση της όρασης που εμφανίζεται συχνά μέσα σε λίγες εβδομάδες, τα βέλτιστα αποτελέσματα παρουσιάζονται μετά από πολλούς μήνες. Η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει από 6 μήνες έως και 2 χρόνια.
Όταν η όραση βελτιωθεί, πιθανόν να χρειαστεί κάλυψη για λίγες ώρες ή περιοδική χρήση των σταγόνων ατροπίνης (θεραπεία συντήρησης). Αυτή η θεραπεία συντήρησης μπορεί να γίνεται για αρκετούς μήνες. Είναι σημαντικό το παιδί να παρακολουθείται και μετά το τέλος της θεραπείας, διότι η αμβλυωπία μπορεί να επανεμφανιστεί σε ένα ποσοστό 25%.
Σε περίπτωση που η θεραπεία της αμβλυωπίας δεν έχει αποτέλεσμα;
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η θεραπεία της αμβλυωπίας δεν μπορεί να επιτύχει σημαντική βελτίωση της όρασης. Είναι δυσάρεστο να ληφθεί η απόφαση για διακοπή της θεραπείας, αλλά συχνά είναι καλύτερο για το παιδί και την οικογένεια.
Τα παιδιά που εμφανίζουν αμβλυωπία στο ένα μάτι και καλή όραση στο άλλο, συνιστάται να φοράνε προστατευτικά γυαλιά για την προστασία του «καλού» οφθαλμού. Με την προϋπόθεση ότι το καλό μάτι παραμένει υγιές, αυτά τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα στις περισσότερες καθημερινές δραστηριότητες.
Πρόληψη αμβλυωπίας
Είναι σημαντική η οφθαλμολογική εξέταση των παιδιών μετά τη γέννηση και στη συνέχεια στο πρώτο, τρίτο και πέμπτο έτος. Κάθε εξέταση από τις προτεινόμενες έχει την σημασία της, στην πρόληψη των οφθαλμικών παθήσεων της παιδικής ηλικίας.
Αν διαγνωστεί το αίτιο της μειωμένης όρασης σε αυτή την ηλικία, υπάρχει χρόνος για τη διόρθωση της αμβλυωπίας. Ο εγκέφαλος των μικρών παιδιών διαθέτει πλαστικότητα, μπορεί δηλαδή να προσαρμοστεί ανάλογα με τα οπτικά ερεθίσματα.
Η διάγνωση και η προσπάθεια αντιμετώπισης της αμβλυωπίας μετά την ηλικία των 7 ετών συνήθως δεν έχει καλά αποτελέσματα.
Γεώργιος Δημητρακόπουλος MD,MSc
Χειρουργός Οφθαλμίατρος
Πτυχιούχος Ιατρικής Σχολής Αθηνών
Ειδικευθείς στην Α` παν/κή οφθ/κή κλινική Αθηνών
Κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ΕΑΠ
Φυσιολογική όραση Αμβλυωπία
Βιβλιογραφικές αναφορές
Οφθαλμολογία-Συνοπτικό Εγχειρίδιο-Gerhard K.Lang - Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: Σωτήριος Π.Γαρταγάνης - Επιστημονικές εκδόσεις: Παρισιάνου Α.Ε.
Κλινική Οφθαλμολογία - Μια συστηματική προσέγγιση-Jack J.Kanski-Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης : Βύρων Ν.Παπαστρατηγάκης - Επιστημονικές εκδόσεις: Παρισιάνου Α.Ε.
Κλινική Οφθαλμολογία-Νικόλαος Τρ.Στάγκος-Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Οφθαλμολογική Κλινική - University Studio Press